XORONİ / HORON: Bir doğa ritüeli...

Horon, ağırlıkta tulum ve kemençe eşliğinde, halka şeklinde oynanan, bir kişi tarafından yönetilen şarkılı bir halk dansıdır. Horondaki her kişi, ritmin ve ahengin parçasıdır.

Yunanca "dans" anlamında horos (χορός) kelimesiyle ilişkili olup, Türkçe içerisinde bilinen ilk kayıt Bahr'ür Garip tarafından yapılmış ve 15. yüzyılda Rum kadınlarının sıra halinde oynadığı bir halk dansı için kullanılmıştır.

Altınpost Rotasında HORON ve Horon çeşitleri

Türkiye'nin Doğu Karadenizinde oynanan yüzlerce yıllık halk dansı olan HORON, aynı zamanda Güney Kafkasya'da ve Yunanistan’da çeşitli halk oyunlarında oldukça yaygındır. Lucian'ın (MS 125-190) bahsettiği geleneksel oyuncuların zincir oluşturduğu dans aynı isimle halen daha Ege adalarında oynanılmakta olup, önce birbirinden ayrı oynayan erkek ve kadın grupların karışarak oyunu birlikte oynaması Karadeniz horonlarında da izlenmektedir. Düz sıra halinde veya dairesel olarak oynanan horonda, hangi formun orijinal olduğunu saptamak oldukça güçtür.

Horonlar, türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sallama, sıksara (Sera), sık horon horonlarında olduğu gibi sadece çalgı eşliğinde, sadece kadınlar (kız horonu), sadece erkekler (erkek horonu) ya da kadın erkek karışık (karma horon) olarak, düz bir sıra halinde ya da halka oluşturularak oynanır.

Horonlara dair...

Rize'nin doğusu ile Artvin'de oynanan horonlar, Rize ve Trabzon gibi sahil kesiminde oynanan horonlara göre daha değişik bir yapıdadır. Sahilde oynanan horonlarda, çok hızlı omuz silkme ve ayak sallama figürleri karakteristik iken, daha doğudaki bu horonlarda hareketler daha çok tüm vücudun hareketi, ayakların sertçe yere basması vb. biçimindedir. Yine sahil horonlarında çalgı kemençe iken, Artvin’e doğru gidildikçe tulum ve akordeon görülür. Bazı araştırmacılar; Trabzon Bölgesi horonlarını daha doğudaki Laz, Hemşin ve Gürcü horonlarından ayıran önemli bir farkın Trabzon horonlarında öne çıkarılan omuz silkme figürü olduğunu yazıyor. Artvin de horon Lazlar'ın yaşadığı Hopa, Arhavi ve Borçka (bir kısmı) ve Gürcü köylerinde geleneksel olarak oynanmakta olup, oynayanları coşturmak için söylenen “kollar dik”, “dik oyna” “vurdu-çıktı” gibi komut ve “ii-hu ii-hu!” gibi naralarla oyuncular daha da neşelenir ve hareketlenirler.

Doğu Karadeniz'in kapısı konumunda bulunan Ordu'da oynanan Gürcü horonu, mısıroğlu horonu, milli horon, Boztepe horonu, kol horonu, melet horonu, Perşembe horonu, nalcı horonu, iskilip horonu, eşkıya horonu, Harşit horonu (Cemo) da Karadeniz Bölgesinde oynanan horon türlerine örnektir.

Çamlıhemşin’den horon çeşitleri: Rize, Hemşin, Yüksek Hemşin, Papilat, Memetina, Bakos, Çarişka, Aleka, Sırtlı, Mahmutoğlu, Gant, Hevrek, Hanlakıt, Yali ve Çano'dur.

Gümüşhane ilinde; Gümüşhane Merkez, Torul, Kürtün ve kısmen Şiran ilçelerinde tipik Doğu Karadeniz kıyı şeridi figür, tavır, ezgi ve enstrümanları görülüyor. Gümüşhane il olarak bakıldığında horon ile bar bölgesi olarak gösterilebilir.Gümüşhane merkezinde ve Torul, Kürtün ilçelerinde horonlar geleneksel olarak kemençe ve davul-zurna eşliğinde oynanırken şehir merkezinin doğusunda bulunan Merkez ilçe köylerinde davul-zurna, tulum yaygındır ve yer yer kemençe de görülür. Şiran'da horonlara ağırlıklı olarak davul-zurna eşlik eder ve bazı Şiran köylerinde kemençeye de rastlanır. Şiran ve Gümüşhane merkez ise bar ile horonun geçiş bölgesidir. Gümüşhane'de oynanan başlıca horonlar şunlardır: Sıksara, Dizden Kırma (Urum Diki), Bıçak Oyunu, Mavrangel, Dik Horon, Düz Horon, Hey Mustafa, Üç Ayak, Cemo, Beş Ayak, Sorda Diki, Lazutlar.

Horon coşkusu

Her horonun bir pişme, coşma noktası bulunmaktadır. Oyuncuların elleri yukarıdayken horon başının ya da kemençecinin "şimula" ya da "alaşağı" komutuyla horoncular adım atarak omuz titretme hareketini içeren aşağı alma hareketini yaparlar. Horon oynayanlar, kemençeci hatta seyredenler oyun sırasında kendilerinden geçerek anlamsız sesler çıkartabilir, horoncuları gayrete getirmek için naralar atabilir, tıslayabilir ya da gayret sözleri sarfedebilirler.

Artvin ili, Borçka ilçesinden bu tür sözlere örnekler (Gürcüce): Şuhto bico (oyna oğlan), şeni celi (senin belin), şeni hdeba (sana yakışır), elias gogonebia (elias kızlar), hehe lamazat lamazat (hehheh güzel güzel), gogonebia ahla (kızlar şimdi), pehpeh suhto suhto (atla atla), hoho çemo hute (sarıl bana), ahla bicebo (şimdi oğlanlar), rcalebi geyhade ahla (geline bak şimdi), malemoooy (çabuk gel)...

Horonlar, horon başının (hovarda) verdiği komutlarla oynanır. Artvin horonlarında verilen bu tür komutlara örnekler: Deli Horon’da: Başla, başla-işle, işle, işle-kollar üste, kollar siya-kındır oyna, dura dura-kollar çabuk-gel oguna diza-vur orta topuk, gel horo, alasiya, az vur oyna, tek çökme. Hemşin Horonu’nda: Siya, siya-savuş, savuş-geldum, geç-geç-te, dura-geldi Hemşin.

NOT: Yazı, ağırlıkta Wikipedia içeriğinden faydalanılarak aktarılmıştır.